🏤 دانشگاه امام صادق(ع)
🎓 پژوهشگر حوزه بازاریابی سیاسی انتخابات و دولت
وقتی از ارتباط سخن گفته می‌شود، یعنی قرار است برهم‌کنشی میان لااقل دو طرف شکل بگیرد. هرچقدر قدرت طرف‌های مرتبط بیشتر باشد، ارتباطات قوی‌تر است و هرچقدر این ارتباطات قوی‌تر باشد، تأثیرات آن نیز، زیادتر خواهد بود. اما کیفیت ارتباط به صورت مستقیم به قوی بودن یا نبودن یک ارتباط بسته نیست، بلکه به تعداد برهم‌کنش‌های همسو طرف‌ها درگیر بستگی دارد.
مجلس شورای اسلامی، یکی از قوای سه‌گانه است که بر اساس کارکردهایش، بایستی بیشترین، مؤثرترین و همسوترین ارتباطات را با مردم داشته باشد. درواقع مجلس شورای اسلامی، به‌مثابه ورودی نظام سیاسی عمل می‌کند و نقش بسیج‌کنندگی ظرفیت‌های موجود را دارد و این مهم نیز توسط مجلس به‌وسیله قانون‌گذاری ساری و جاری می‌گردد. در این نگاشت تلاش داریم تا ویژگی‌های کیفیت ارتباط یک مجلس کارآمد را تحت عنوان «کیفیت ارتباطِ ایدئال»، تبیین نماییم.
مجلس و کارکرد ارتباط با مردم
هر نظام سیاسی برای آنکه بتواند اقتدار داشته باشد و از قدرت موجه برخوردار گردد، لازم است تا به نیازها و خواست‌های مردم توجه نموده و تلاش کند مشکلات و نیازهای ایشان را مرتفع سازد. اگر یک نظام سیاسی نتواند خواست مردم را برآورده کند یا برخلاف خواست عموم جامعه، دست به اقداماتی بزند، نارضایتی عمومی و به دنبال آن اعمال خشونت، گریبان این نظام سیاسی را خواهد گرفت. فارغ از اینکه بتوان خشونت مردم را کنترل کرد یا خیر، این نارضایتی موجب می‌شود که سرمایه اجتماعی آن نظام کاهش یافته و به دنبال بی‌اعتمادی مردم به آن نظام سیاسی، ظرفیت و کیفیت نظام سیاسی دچار اختلال شود.
ازاین‌رو در هر نظام سیاسی ورودی‌هایی برای دخالت خواست مردم در نظام حکمرانی وجود دارد که این کارکرد در جمهوری اسلامی، به طور ویژه برعهده مجلس است. نمایندگان مجلس به‌واسطه انتخاب مستقیمشان در حوزه‌های نمایندگی خود، به‌صورت مستمر با مردم ارتباط دارند و تلاش می‌کنند تا صدای مردم باشند. در واقع مجلس با مردم ارتباط دارد تا (۱) بتواند نیازهای آن‌ها را در قالب قانون و ساختار اجرایی کند و (۲) بازخورد قوانین وضع شده یا مصوبات را از مردم به نمایندگان و دیگر مسئولین برساند و (۳) اجرای قوانین از سوی قوه مجریه را ارزیابی کند.
شیوه‌های ارتباط مجلس با مردم
همان‌طور که بیان شد، یکی از کارکردهای مجلس شورای اسلامی، ارتباط با مردم است. ارتباط با مردم، امروز با توجه به انقباض زمان و مکان به واسطه گسترش شبکه مجازی، بسیار آسان‌تر شده است و البته انواع مختلفی نیز پیدا کرده است. برخی از شیوه‌های ارتباط مجلس با مردم عبارت‌اند از:
۱- ارتباط مستقیم نمایندگان مجلس و مراجعه کنندگان در ساختمان مراجعات مردمی مجلس؛
۲- ارتباط مستقیم نمایندگان مجلس با مراجعه کنندگان در دفاتر خود در حوزه‌های نمایندگی؛
۳- ارتباط نمایندگان با مردم از طریق شبکه‌های مجازی؛
۴- ارتباط نمایندگان با مردم در جلسات عمومی در حوزه نمایندگی که با حضور نمایندگان مجلس برگزار می‌شود.
البته مردم نیز می‌توانند از چهار شیوه یاد شده و همچنین ارتباط از طریق تلفنخانه مجلس و دبیرخانه، پیام خود را به نمایندگان رسانده و با آنان ارتباط داشته باشند، اما در این یادداشت قصد ما بررسی ارتباط از سوی نمایندگان با مردم است.
دلالت‌هایی بر نارسایی ارتباط نمایندگان با مردم
زمانی ارتباط نمایندگان با مردم دچار نارسایی خواهد بود که نمایندگان وظایف سه‌گانه خود که در بخش «مجلس و کارکرد ارتباط با مردم» آمده بود را انجام ندهند. نارسایی‌های ارتباط نمایندگان مجلس فارغ از مصادیق آن، عبارت خواهند بود از:
۱- قوانین تصویب شده منطبق بر خواست مردم نباشد. یعنی قوانین تصویب شده به‌گونه‌ای باشد که مسئله مردم نباشد. هرچند یک نمایند مجلس باید سعی کند اسیر عوام‌زدگی نشود و تنها برخی اظهارنظرهای مجازی را ملاک قرار ندهد، اما باید تلاش کند که قانونی که برای تصویب انتخاب می‌کند یک مسئله عمومی باشد. گاهی یک قانون لازم است تصویب و اجرا شود اما مسئله عمومی نیست و مردم نسبت به تصویب و اجرای آن مقاومت می‌کنند، به این ترتیب نماینده مجلس نباید بدون توجه به مقدمات رسانه‌ای و آگاهی عمومی مردم و تبدیل کردن آن قانون به یک مسئله عمومی، نسبت به تصویب آن اقدام نماید؛
۲- قوانین تصویب شده یا نشده برخلاف خواست مردم باشد. یعنی قانون‌گذاری موجب شود که مردم احساس ناامنی کنند. درواقع این حالت زمانی رخ می‌دهد که مجلس برخلاف مسئله عمومی عمل کند. بیشتر اوقات وعده‌های انتخاباتی و اظهارات نمایندگان خود یک موضوعی را به مسئله عمومی تبدیل می‌کند، مانند طرح شفافیت آرای نمایندگان، اما پس از مدتی، نمایندگان با بررسی بیشتر این طرح را دارای ابعادی می‌دانند که عملیاتی کردن سریع آن مشکل و پرهزینه است. زمانی که نمایندگان تلاش می‌کنند تا در موعد دیگری به این موضوع بپردازند در واقع، آنان برخلاف خواست مردم، قانونی را تصویب نمی‌کنند که این می‌تواند برای آینده تصمیمات مجلس و وعده‌های انتخاباتی سایر نمایندگان نیز اختلالاتی ایجاد نماید؛
۳- نارضایتی مردم نسبت به قانون‌گذاری‌ها یا بی‌قانونی‌ها و یا قوانین ناکارآمد و دست‌وپاگیر به گوش نمایندگان مجلس نرسد. زمانی این نارسایی ایجاد می‌شود که دریافت خواست عمومی توسط نمایندگان مجلس و بازخوردگیری از قوانین مصوب شده، دچار اختلال گردد. برای مثال افزایش هزینه‌های مسکن و خلأ قانونی که در معاملات این بخش وجود دارد، از آنجایی که مسکن یکی از نیازهای اساسی مردم است، بسیار حائز اهمیت است. متأسفانه علی رغم مشکلات هر ساله در این بازار و نابسامانی در قیمت‌گذاری‌ها و ناکامی مستأجران و خریدان خانه، قانون‌گذاری جدی در این خصوص انجام نشده است. البته بخشی از نارضایی مردم و ناکارآمد خواندن قوانین، به دلیل عدم وجود تضمین برای اجرای قوانین است. برای مثال در حوزه مسکن قوانین مربوط به مالیات بر خانه‌های خالی که می‌توانست در ساماندهی به قیمت مسکن نقش جدی داشته باشد، به صورت ملموسی اجرا نشده است؛
۴- مردم از روند اجرای قوانین توسط قوه مجریه ناراضی باشند. برای مثال ما در سال ۱۳۹۹، «قانون دائمی نمودن قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد»، توسط مجلس به تصویب رسیده است. اما آیا سهم بسزایی در کاهش فساد اداری داشته است یا اصلاً این تأثیر ملموس بوده است. یکی از ملاک‌هایی که برای تأثیرگذاری یک قانون می‌توان مدنظر قرار داد، آشنایی عموم مردم با آن قانون است، به نظر نمی‌رسد جمعیت قابل توجهی اصلاً با چنین قانونی آشنایی داشته باشند. این یعنی هرچند مجلس، قانون‌گذاری داشته است اما در اجرا قوه مجریه اهمال داشته است، از طرفی چون نمایندگان می‌بایست بر اجرای قوانین نظارت کنند، عدم انجام چنین قانونی به منزله اهمال دولت در اجرا و اهمال مجلس در نظارت خواهد بود؛
۵- مردم نماینده‌ای برای خود در میان نمایندگان مجلس نیابند. گاهی پیش می‌آید در یک دوره انتخابات، به دلیل شرکت لیستی نمایندگان یا اقبال افراد، مجلسی تشکیل می‌شود که بخشی از شرکت کنندگان برای خود نماینده هم فکری پیدا نمی‌کنند. برای مثال در ۱۰ حوزه انتخابیه ۱۰ نماینده از جریان الف انتخاب می‌شوند در حالی که حدود ۴۰ درصد مشارکت کنندگان در هر حوزه به فردی رأی دادن که پیروز نشده بود، لذا جمعیت ۴۰ درصدی که قابل توجه نیز هست برای خود نماینده‌ای را مجلس متصور نیستند. اینکه رئیس جمهور یک پست تک نفری است، پذیرفته شده است، اما مجلس تک جریان و گروهی پذیرفته شده نیست، حال آنکه انتظار رئیس جمهور هم، از همه جریان‌ها استفاده کند و فراجریانی عمل کند. اما سازوکار نمایندگی مجلس به‌گونه‌ای است، برای آنکه ظرفیت مجلس قابل‌توجه باشد و بتواند مبتنی بر سرمایه اجتماعی جذب شده از آرا، اظهارنظر کند، باید همه گروه‌ها در مجلس نماینده داشته باشند. لذا زمانی که اگر نماینده غیر از جریانی که به او رأی داده، در صدد ارتباط با جریان دیگر نباشد، بخشی از مردم با ایشان ارتباط برقرار نخواهد کرد.
در واقع زمانی نارسایی ارتباط مجلس با مردم هویدا خواهد شد که نارضایتی ایجاد شود. در واقع جامعه بیمار می‌شود، چراکه نتوانسته یکی از کارکردهای متصور خود از مجلس را، درک کند. اعتراضات و نارضایتی مردم، غیر از ظهور فیزیکی آن در سطح معابر شهری، از طریق اعتراضات بر بستر فضای مجازی نیز قابل رصد و ارزیابی است، هرچند باید در میان بازیگران دخیل در فضای مجازی داخلی و خارجی تفکیکی قائل شد.
ارتباطِ ایدئال مجلس با مردم
وقتی از یک ارتباط ایدئال سخن می‌گوییم، یعنی طبق خواست‌های اجتماعی، خوشایندهایی وجود دارد که این خوشایندها، همگی یک صورت‌بندی دارد و آن صورت‌بندی را ایدئال می‌نامند. زمانی که از ارتباط ایدئال سخن می‌گوییم، یعنی ما طبق آرمان‌های اسلامی – ایرانی‌مان مایلیم یک ارتباط داشته باشیم که (۱) همیشگی و پردوام باشد، (۲) کارآمد و اثربخش باشد، (۳) در دسترس و آسان باشد، (۴) به نفع مردم باشد و (۵) خالصانه و الهی باشد.
لذا مجلس که قائم به نمایندگان است، زمانی می‌تواند ارتباط ایدئال داشته باشد که نمایندگان مجلس (۱) مراعی اصول و ارزش‌های اسلامی و انقلاب باشند، (۲) میان خود و مردم دوگانگی احساس نکنند، (۳) تلاش نمایند ضمن حضور فعال در صحن علنی مجلس، به‌صورت مستمر وظایف خود را در حوزه نمایندگی انجام دهند، (۴) دسترسی به خود را آسان نمایند و حضور حداکثری در حوزه نمایندگی داشته باشند، (۵) باانگیزه و دغدغه‌مند باشند و تلاش نمایند خواست عمومی را به صحن علنی مجلس منتقل نمایند، (۶) منافع مردم را بر منافع شخصی خود ترجیح دهند و فداکار باشند، (۷) پرکار باشند و از وقت خود بیشترین استفاده را برای برقراری ارتباط با مردم داشته باشند، (۸) عالم و متخصص باشد و به‌خوبی مسائل را بشناسد و (۹) در مجلس عنصر فعال و اجماع کننده باشند.
جمع‌بندی
مجلس قائم به نمایندگانش است. اگر قرار باشد مجلس کارکرد و هویتی داشته باشد، این هویت و کارکرد توسط نمایندگان ساخته‌وپرداخته می‌شوند. ارتباط مجلس با مردم نیز بسته به نمایندگان، تغییر می‌یابد. اگر قرار باشد که یک مجلس ارتباط ایدئالی با مردم داشته باشد، ضمن اینکه مردم باید در انتخاب‌هایشان دقیق باشند، نمایندگان نیز ضمن داشتن شرایط نه‌گانه یاد شده باید در فرایندی عادلانه و مشارکتی گسترده انتخاب شده باشند.
